Literatuur, geluidskunst en de Afsluitdijk: het komt samen in Baken Afsluitdijk, een discreet locatieproject van Stichting Hi-Lo Art. Vooral voor automobilisten.


Door: Jacob Haagsma

Dit artikel verscheen oorspronkelijk in de Leeuwarder Courant (van 22 mei 2023) en online in Dagblad van het Noorden

De Afsluitdijk en literatuur: echt nieuw is het niet. Al in 1940, nog geen 7 jaar na de opening van dit gigantische bouwsel, verscheen het gedicht Afsluitdijk, van M. Vasalis. Met de beroemde openingsregels ‘De bus rijdt als een kamer door de nacht / De weg is recht, de dijk is eindeloos’, en de prachtige typering ‘Dit wonderlijk gespleten heden’.

Sacha Bronwasser, curator van stichting Hi-Lo Art, haalde het aan in haar openingswoord, op de meest toepasselijke locatie denkbaar: het Waddencenter, op diezelfde Afsluitdijk. Dit gedicht was een van de aanleidingen voor Baken Afsluitdijk: zes combinaties van literatoren en muzikanten/componisten.geluidskunstenaars, zes werken die alleen hier bestaan.

Ze worden verspreid via een app, die werkt met gps-technologie. Zo zijn ze alleen bij de overtocht over de dijk te horen. Welke precies, dat bepaalt de app aan de hand van de rijrichting en het tijdstip, maar als je een paar keer heen en weer rijdt, krijg je ze alle zes mee. "Ik had nog nooit een nummer gemaakt van zeventien minuten", zegt Arnold de Boer, frontman van The Ex en zijn eigen eenmansband Zea. Hij werd gekoppeld aan dichter en schrijver Joost Oomen, voor De slag om de Afsluitdijk. Zeventien minuten, zo lang ongeveer duurt de overtocht, tenminste per auto. "Of met de bus", zegt De Boer, "heel belangrijk, in het verhaal van Joost." Dat gaat over 'de strijd tegen een volle blaas bij een lange reis'.

De Boer is de gedroomde deelnemer aan dit project. Hij komt uit Makkum waar nog steeds familie woont, maar woont in Amsterdam. Volgens zijn eigen schatting heeft hij in de loop der jaren wel 2000 keer deze oversteek gemaakt.

Zelfs een keer te voet, speciaal voor dit project: 9 uur, van Den Oever tot Makkum. Aangekomen in het huis van zijn vader begon hij meteen aan de basis van zijn stuk, met de overtocht nog in de benen. "Ik wilde de pijn van de Afsluitdijk voelen." Met het resultaat, waar ook nog een langgerekte drone van zeven snaredrums aan te pas komt, maakt hij nog een paar 'testritjes' over de dijk. "Sommige frequenties heb ik eruit gehaald. Dat sloeg nergens op, die geluiden maakt de auto wel."

Verder doen mee de duo's Marion Pauw en de Friese muzikante-dichteres Michelle Samba met een horror-achtig verhaal, Auke Huls (oorspronkelijk uit Hoogezand-Sappemeer) en Corrie van Binsbergen met een verhaald over een meisje dat de dijk eigenlijk nooit verlaat, dichteres Ellen Deckwitz en componiste Sanam Tahmasebi (Sanamika) met een reis door ruimte en tijd, Roald van Oosten (voorheen in rockband Caesar, nu onder andere filmmuzikant) en Jowi Schmitz met het verhaal van een vrouw die op weg is naar een begrafenis op Vlieland en Sholeh Rezazadeh met Wouter Snoei (ook de man achter de techniek van de app) die de wereld van een kind verkennen.

Dit project werd een beetje geïnspireerd door De engelenzender, dat Moniek Toebosch - "een geweldige, knettergekke, vooruitstrevende kunstenares", volgens Bronwasser - in de jaren negentig maakte voor de Houtribdijk, tussen Enkhuizen en Lelystad. Toen als radiozender, in 2020 kreeg het een tweede leven als app, gemaakt door diezelfde Wouter Snoei.

Baken Afsluitdijk volgt op een reeks projecties op de Zuidertoren van Schiermonnikoog. Er komen nog projecten op Oerol (van Touki Delphine, dat daarna naar Marrum verhuist) en Into The Great Wide Open op Vlieland (Heleen Blanken).

Stichting Hi-Lo Art, voortgekomen uit dat festival, streeft een bescheiden, discrete vorm van locatiekunst na rond de Wadden, om zo weinig mogelijk blijvende impact op de omgeving te maken. Al kon Siart Smit, algemeen directeur van het Oerol-festival op Terschelling, niet nalaten op te merken dat je wel zes keer met de auto heen en weer moet om alles te horen, en dat data-opslag en dergelijke ook energie kost.

Maar Bronwasser herkent zich wel in die observatie. "Die projecties op Schiermonnikoog duren ook maar een half uur per avond, zodat het niemand tegen de borst stuit. Je wilt niks aantasten. En deze Afsluitdijk leent zich ook voor zo'n discrete aanpak. Alles wordt hier heel nietig. Maar we hopen dat de indruk niet vluchtig is. Met zo'n verhaal kom je wel anders aan dan je vertrokken bent."

De app is, voor 0.99 euro, te downloaden via hi-lo-art.com.